اخیراً دانالد ترامپ اعلام کرده است که با صدور یک فرمان اجرائی، اعطای تابعیت برمبنای تولد در خاک امریکا را از فرزندان مهاجران غیرقانونی سلب خواهد کرد. این فرمان، به باور آگاهان، برای مقابله با مهاجرانی است که عمدتاً از کشورهای امریکای جنوبی به طور غیر قانونی به امریکا وارد می شوند، زاد و ولد می کنند و براساس تابعیت اتوماتیک این فرزندان، والدینشان از دولت امریکا کمک های ملی و غیره دریافت می کنند و به علاوه پس از رسیدن این فرزندان به سن 21 سال، از طریق آنها پروانه اقامت دائم «گرین کارت» می گیرند.

رئیس جمهور آمریکا در توجیه نیت خود گفته است که امریکا تنها کشوری در دنیاست که تابعیت ناگزیر را برای متولدین خاک خود پذیرفته است.

بسیاری اما بر این باورند که چنین فرمانی خلاف اصل چهاردهم متمم قانونی اساسی است و برای تغییر نظام تابعیت، باید کنگره امریکا قانون اساسی را تغییر دهد و رئیس جمهوری حق صدور چنین فرمانی را ندارد.

از سوی دیگر، به نظر می رسد با توجه به موارد عدیده سوء استفاده از مقرارت فعلی، تصمیم رئیس جمهور چندان هم خالی از منطق نیست و دولت امریکا سرانجام باید برای رویارویی با این معضل، راه حلی بیابد.

در عین حال باید توجه داشت که اظهار رئیس جمهور مبنی براین که امریکا تنها کشور دنیاست که به متولدین خاک خود، صرفنظر از وضع مهاجرتی والدین، تابعیت اعطاء می کند چندان صحیح به نظر نمی رسد. بنا به گزارش مرکز ملی قانون اساسی که توسط کنگره جهت آموزش همگانی قانون اساسی تأسیس شده است، بیش از سی کشور دنیا تابعیت اتوماتیک را برای فرزندانی که در آن کشورها متولد می شوند- پذیرفته اند. این اصل در سده هفدهم میلادی نخستین بار در انگلستان بنا نهاده شد و از آن پس، در بسیاری از مستعمرات انگلیسی پذیرفته شد. در واقع اصل چهاردهم متمم قانون اساسی امریکا که بدواً برای تبعه شناختن فرزندان بردگان سیاهپوست وضع شده از این قاعده حقوق انگلستان الهام پذیرفته بود. امروزه هم تابعیت اتوماتیک در بسیاری از کشورهائی که از نظام حقوقی انگلیسی یعنی «کامن لا» پیروی می کنند، نظیر کانادا، جامائیکا و پاکستان اجرا می شود. همزمان، بسیاری از کشورهای امریکای مرکزی و جنوبی نیز این قاعده را پذیرفته اند.

در عین حال، بسیاری از کشورها به تدریج از این اصل دوری گزیده اند. سیاست عدم پذیرش خودبخود تابعیت عمدتاً در مقابله با مسأله مهاجرت های غیرقانونی اتخاذ شده است.

به عنوان مثال، هندوستان که بدواً تابعیت اتوماتیک را برای فرزندان متولد در آن کشور پذیرفته بود، در دهه 1980 تدریجاً از این قاعده عدول کرد و در سال 2004 به کلی آنرا کنار گذاشت.

امروزه در آن کشور تنها متولدینی تبعه شناخته می شوند که یکی از والدینشان تابعیت هند را داشته باشد.

همزمان، استرالیا، نیوزیلند و جمهوری دومینکن هم در سالهای اخیر این قاعده را کنار گذاشته اند.

مهم تر، از سال 1980 به بعد انگلستان هم که پایه گزار تابعیت اتوماتیک بود، قوانین خود را تغییر داده و فقط کسانی را که دستکم یکی از والدینشان تبعه انگلیس باشد، به شهروندی می پذیرد.

اصل چهاردهم متمم قانون اساسی امریکا که تابعیت اتوماتیک را پذیرفته است، پس از پایان جنگ های داخلی امریکا وضع شد. پیش از آن، برطبق رای دیوانعالی در سال 1857، فرزندان بردگان سیاهپوست که از آفریقا به این کشور آورده شده بودند، تبعه امریکامحسوب نمی شدند.

برطبق اصل چهاردهم، «کلیه اشخاصی که درامریکا متولد  شده یا به تابعیت این کشور درآمده اند، و تابع نظام قانونی این کشور هستند، شهروند امریکا و ایالتی که در آن ساکنند شناخته خواهند شد».

امروزه، دوام این اصل که بر اساس یک اندیشه انسانی و عادلانه وضع شده بود، با هجوم مهاجران غیرقانونی و سوء استفاده های مالی و حقوقی از آن، به تدریج مورد تردید قرار گرفته است. برطبق آمار، فقط در سال 2014 بیش از دویست و هفتاد و پنج هزار کودک از مهاجرانی که به طور غیرقانونی به امریکا آمده اند در خاک این کشور متولد شده اند.

 

مسئله تابعیت در چند کشور!

در اینجا، برای روشن شدن بیشتر مسأله در پرتو یک مطالعه تطبیقی، اشاره ای به نظام حقوقی چند کشور در رابطه با تابعیت خواهیم کرد:

 

1- ایران

بر طبق قانون مدنی ایران، فرزندانی که پدرشان ایرانی باشند، قطع نظر از محل تولدشان ایرانی محسوب خواهند شد. نظام حقوقی ایران بر اساس حقوق فرانسه (لاتین) و شیعه اثنی عشری است و «تابعیت اتوماتیک»  را برای متولدین خاک ایران برسمیت نمی شناسد.

 

2- کانادا

کلیه متولدین در خاک کانادا، قطع نظر از وضع تابعیت والدینشان، کانادائی محسوب می شوند.

حزب محافظه کار کانادا مدتهاست که با این اصل مخالفت می کند ولی تاکنون موفق به تغییر آن نشده است.

 

3- مکزیک

برطبق قانون مکزیک هرشخصی که در قلمرو جمهوری مکزیک متولد می شود، صرفنظر از تابعیت والدینش، شهروند مکزیک محسوب می شود، براساس این قانون، کلیه متولدین در خاک مکزیک، حتی اگر پدر و مادرشان هم مکزیکی باشند، فقط پس از رسیدن به 18 سالگی تابعیت مکزیکی شان رسمیت می یابد. هجده سالگی در مکزیک، سنی است که اشخاص حق رای، اشتغال دولتی و اعزام به سربازی می یابند.

 

4- اسرائیل

قوانین ناظر به تابعیت در اسرائیل کاملاً منحصر به فرد است. براساس «قانون بازگشت» که از اساس 1950 به اجرا درآمده است، کلیه یهودیان در هر نقطه جهان که باشند، حق دارند به اسرائیل مهاجرت کنند و به تابعیت این کشور درآیند. ولی متولدین در خاک این کشور بوده تنها درصورتی تبعه محسوب می شوند که یکی از والدینشان شهروند این کشور باشد.

 

5- فرانسه

فرزندان اتباع بیگانه در صورت تولد در خاک فرانسه، فرانسوی محسوب نمی شوند مگر پس از رسیدن به 18 سالگی به شرط آنکه پس از یازده سالگی، حداقل پنج سال در فرانسه اقامت کرده باشند.

 

6- آلمان

فرزندان خارجیان در صورتی تبعه آلمان محسوب می شوند که یکی از والدینشان به طور قانونی هشت سال در خاک این کشور اقامت کرده باشند. این فرزندان هم چنین حق دارند تابعیت اصلی پدر و مادرشان را تا 21 سالگی نگاه دارند به شرط آنکه کشور ذیربط، این امر را اجازه دهد. در پاره ای موارد استثنائی، قانون آلمان تابعیت مضاعف را برای مدت طولانی تر نیز اجازه میدهد.

 

7- ژاپن

برخلاف آمریکا و کشورهای اروپائی که اصولاً تابعیت را بر اساس خاک (تولد) و خون (قرابت) اجازه می دهند، تابعیت ژاپن منحصر به فرزندان ژاپنی هاست. در این زمینه، قوانین ژاپن استثناهای محدودی را پذیرفته است نظیر اعطای تابعیت به اشخاصی که تابعیت اصلی شان مشخص نیست.

 

8- برزیل

پرجمعیت ترین کشور امریکای جنوبی، مانند امریکا تابعیت خود را به تمام متولدین خاک این کشور عرضه میدارد.

 

9- استرالیا

تا سال 1986، کلیه متولدین در خاک استرالیا، شهروند این کشور محسوب می شدند. در حال حاضر تنها فرزندانی تابعیت استرالیا را دارا می شوند که یکی از والدینشان، شهروند یا مقیم دائمی این کشور باشند.

 

10- چین

 در غالب موارد، نوزاد در صورتی تبعه چین شناخته می شود که یکی از والدینش، چینی باشد.