برای نسل ما، چهارم آبان ماه ـ که مصادف با زادروز محمدرضا پهلوی دومین پادشاه سلسله پهلوی است ـ خود فرصتی دوباره است تا به گذشته نگاهی دیگرگونه داشته باشیم چرا که متأسفانه آن چه تا کنون گفته و شنیده شده است سرشار از یکسونگری ها، خوب یا بد دیدن های مطلق بوده است.

کسانی، به کلی خط بطلان بر هر آن چه «بود، شد، گذشت» می کشند و کسان دیگری، آن دوره از تاریخ را «بهشت موعود» عنوان می کنند که البته در دیدگاهی منصفانه ، هر دو گروه به بیراهه می روند.

دوران محمد رضا شاه پهلوی بی شک دستاوردهای متعددی داشته و مسلماً با ضعف های انکارناپذیری نیز همراه بوده است.

نگاه درست به تاریخ، می تواند چراغ روشنی برای آینده ی مردم کشورمان باشد و این را باید دربست پذیرفت.

آن چه که می توان به عنوان نقطه های قوت دوران پهلوی ها برشمرد عبارتند از: عمران، آبادی و رفاه. نمی توان انکار کرد در آن دوره، مردم ما دغدغه ی کمتری برای گذران زندگی داشتند و جهانیان باور تازه ای از ایران را در ذهن خود پرورش می دادند.

فاصله ی جامعه ی ما، با تمدن جهانی، می رفت تا کم و کمتر شود و بالاخره نسل جوان ایرانی می رفت تا پذیرای قرن تازه ای باشد.

همه ی آن چه به اختصار گفته شد، درست است. اما باید پرسید چرا ملتی ، حکومت خود را با داشتن چنین ویژگی هایی نمی پذیرد و سرنگونش می سازد ـ یا به روایتی ـ آلت دست نیروهای بیگانه و توطئه ی ابرقدرت ها می شود؟

آن چه مسلم است جامعه ی متحول دوره ی پهلوی ها، از نظر مادی تأمین شده بود. فقر کمتر در جامعه دیده می شد اما کاهش فقر، تنها از نظر مادی بود و آن چه که جامعه را می آزرد ، «فقر فرهنگی» بود. در این رابطه شاید بی جهت نباشد که به مثالی متوسل شوم . همان گونه که همه می دانند ، در آن دوره «اتومبیل » به عنوان یک پدیده ی نو وارد جامعه ی ایرانی شد و با دستیابی به ثروت درآمد نفتی، این پدیده به سرعت سراسر کشور را فرا گرفت (اما همچنان که هنوز هم آشکار است) مردم ما نمی دانند با این ابزار امروزی چه بکنند؟  چگونه به نحو متمدنانه ای از آن بهره بگیرند و به جای آن که ابزار در خدمت آنان باشد، خود به خدمت ابزار درآمده اند.

این نقص متأسفانه در تمامی شئون جامعه ی ما هنوز به چشم می خورد.

اما در زمینه ی اجتماعی، جامعه ای که با سیستم پادشاهی اداره می شد، «مشروطه» را هم می خواست اما از ابعاد آن بی اطلاع بود.

در رویدادهای سیاسی، اغلب احساسات حاکم بر عقل مردمان بود. بی جهت روزی زنده باد! و بی جهت تر، روزی مرده باد! سر می دادند و این ها همه نشانگر این واقعیت است که تحولات و دستاوردهای دوران پهلوی ها بدون یک پیش زمینه ذهنی فرهنگی بود.

در این زمینه شاید کوتاه ترین اظهارنظر را بتوان در این جمله خلاصه کرد: مهم ترین نقطه قوت دوران پهلوی، رفاه اقتصادی و اساسی ترین ضعف آن، عدم رشد فرهنگی و سیاسی جامعه بود و این البته جدایی تاریخی بین اقتصاد و سیاست است که ایران ما، باید یک روز بر سر این دو راهی تکلیف خود را با آینده و خویشتن خویش روشن سازد. آیا به راستی با شکم گرسنه می توان درست رأی داد و آیا شکم های سیر، هنگام رأی دادن ، قدرت تجاوز به حقوق گرسنگان را نخواهند داشت؟ به اعتقاد من، اگر شاه می توانست توازنی بین این دو اندیشه ایجاد کند، سرنوشتی دیگر می داشت. حکومت را ـ رأی مردم، اما مردمی با حداقل رفاه ـ باید تعیین کنند. نباید اجازه داد شرایط خوب و بد اقتصادی، آن چنان دچار افراط و تفریط شود که بر رأی مردمان تأثیر بگذارد و به تغییرات نامطلوب و گاه فاجعه آمیز بیانجامد.

نمی توان اما ـ از شاه یاد کرد و از سایر ویژگی های دوران او سخن نگفت ـ نمی توان این واقعیت را نگفت که او از سال یک هزار و سیصد و بیست تا بیست و هفت نخستین حکومت دموکرات در ایران را رهبری کرد. و نمی توان از نقش مخالفان، در به بیراهه کشاندن او سخن نگفت. آنان، مخالفان نادان و البته وطن فروش که برخی به نوکری همسایه شمالی و برخی دل به نشان عالی ملکه انگلستان سپرده بودند و هم چنین موافقان از سر نیاز، هر دو از یک شاه محبوب و دمکرات چهره دیگری ساختند.

آنان که خواهان حقوق زنان بودند، زمان اعطای حقوق زنان به جای آن که در کنار شاه باشند رو به رویش ایستادند آنان که سودای سوسیالیزم داشتند و از حقوق کارگر و کشاورز می گفتند در بزنگاه تاریخ با مردی که به راستی کارگر را در سهم سود کارخانه شریک و رعیت را مالک زمین کرد، آنچنان بد کردند که نگفتنی است.

آنان چهره های مرموز تاریخ ما هستند همان ها هستند که با ادعای طرفداری از حقوق زن و کارگر و کشاورز و انسان در کنار مردی ایستادند که در سال 42 با همه ی این آزادی ها مخالفت کرده بود و آنها، همین کسانی هستند که امروز هم نقابی دیگر بر صورت زده اند و چهره ی کریه رنگارنگ خود را از خلق پنهان می کنند.

یاد شاه گرامی!